Wurin Da Babu Ƙasa Nan Ake Gardamar Kokuwa (Sharhin Littafin: Da ‘Yan Nijeriya da Buhun Gero Wa Ya Fi Yawa?)

Hausawa na cewa: “Komi ya ɓace maza ka biɗo shi”. Babban tunaninsu a kan haka shi ne, wuyar aiki ba a fara ba. A kowane lokaci mutane ke jayayya ana buƙatar raba gardama. Idan sa-in-sa ya yawaita, gaskiya ce ba ta bayyana ba. Da ta leƙo, ita ce raba gardama. Labarin masu yunƙurin fayyace da buhun gero da ‘yan Nijeriya wa ya fi yawa, ya bice duniyar kafafen yaɗa labarai na BBC da ƁOA da RFI da jaridun ƙasa da kafafen yaɗa labarai na jihohi. Da masoyansu, da masu mamakinsu, da masu musunsu, da masu adawa, dole su yarda da cewa, wannan al’amari ya gawurta kuma ya yi tasiri ga duniyar lokacinmu. Ganin irin ƙwazon matasan da suka assasa wannan batu, suka ba lokacinsu, da tunaninsu, na ganin sai sun kuranye yanar da ke ciki, ya san a yi wa wannan takarda taken: Wurin da babu ƙasa nan ake gardamar kokuwa”. Yanzu sai a biyo mu a ji ina salka ka tsatsa.

Wurin Da Babu Ƙasa Nan Ake Gardamar Kokuwa

(Sharhin Littafin: Da ‘Yan Nijeriya da Buhun Gero Wa Ya Fi Yawa?)

 Aliyu Muhammadu Bunza

Tunanin Na Bayan Fage

          Wani da ji zancen ƙidayar buhun gero zai ce, marasa aikin yi ne. masu wannan tunanin sun manta da cewa lissafi rabin ilmi ne kuma babban aiki ne. a ganin wasu, wai, zauna gari banza ne da suka rasa ta yi. Assha! Ai zauna gari banza ba ya tunanin komai sai tunanin banza. Wanda duk tunaninsa ya doshi sanin ƙididdigar mutanen ƙasarsu da abincinsu babu ɗan kishin ƙasar da ke gabansa. A ganin wasu, marasa karatu ne ke son su sami wata dama ta sake jiki. Ina! Ai daga cikinsu akwai masu karatun addini da na boko, don haka da gafaka da digiri duk ba su jin tsoron a yi taho-mu-gama da shi. A nawa hasashe, matasan da suka haɗa wannan muhawara cikakkun ‘yan kishin ƙasa ne, gogaggu, wayayyi, managarta da ke son a kan kowane al’amari a riƙa sara ana duban bakin gatari.

Tunanin Ɗaliban Ilimi

          A namu tunani, ruwa ba sa tsami banza. Yunanin mutane abin sauraro ne da girmamawa ba a san maci tuwo ba sai miya ta ƙare. Idan muka faɗaɗa darasin da rashin tayi a kan bar arha, za mu fahimci ana tsintuwar guru cikin suɗi ba abin mamaki ba ne a yi tsintuwar dami a kala. Babu wai, da rashin kira Karen bebe ke ɓata. Fahimtarmu ta cewa, rashin sani ya fi dare duhu ita ta ba mu damar gano rashin sani ke sa Karen gwauro yi wa gwauruwa/bazawara haushi (barazana). A taƙaice, tunanin waɗannan matasa wata babbar makaranta ce da buɗa ƙofar kowane irin tunani. Daga cikin abubuwan da ya kyautu mu hango akwai:

1.     Me ya sa suka yi tunanin yawan ‘yan Nijeriya?

2.     Me ya sa buhun gero kawai ya zo a tunaninsu?

3.     Me suke son su nuna wa ‘yan Nijeriya da wannan tunani?

4.     Me ya sa wannan tunani bai zo musu a mulkin soja ba?

5.     Me ya sa sai a wannan gwamnati suka fito da wannan ra’ayi?

6.     Don me ba su bar tunaninsu tsakaninsu ba sai da suka yayata?

7.     Mene ne dalilinsu na yin wannan muhawara?

Duk wani ɗalibi irinmu ya tsura wa waɗannan tambayoyi idon nazari sai tabbaatr da cewa, Turancin direba sai fasinja. A namu tunani matasan sun yi amfani da buhun gero a matsayin sabara, wadda Bahaushe ya ce sai an laɓe gare ta a harbi barewa. Ina barewar take? Ku bi ni a sannu.

Gero a Bahaushen Tunani

          Gero na da wata martaba ga Bahaushe wadda babu wani nau’i daga cikin nau’in tsaba/hatsi, mabunƙura ƙasa, ‘ya’yan itace, da ganyen da ya kai shi. Ga alama gero shi ne abincin farko da Bahaushe ya fara fahimta da sanin yadda ake sarrafa shi. Kaɗan daga cikin tunanin Bahaushe a kan gero sun haɗa da:

1.     Gero ne limamin ƙida cikin zuriyar tsaba/hatsi a Bahaushen lissafi a kan ce: gero da dawa, gero da maiwa, gero da masara, da sauransu, amma ba a limanta gero a ce: “dawa da gro” a al’adance.

2.     Daga cikin dangogin tsaba/hatsi gero kaɗai ke da martabar a gasa shi a ci yana ɗanye da sunan tumu, in ya bushe a gasa a ci da sunan babbaka, a tafasa shi haka nan da kayan haɗi a ci da sunan rummace/rumbaye, a saka shi a baka gayansa a ci da sunan mummuƙe. Ashe gero ya buwaya, ya cancanci a yi masa karatun kansa.

3.     Daga cikin sunayen Bahaushen gero kawai ake yi wa Bahaushen suna laƙabi da shi, ba tare da wani madanganci ba, za ka ji sunan mutum “Gero” amma babu “Nagero” ko “Maigero”.

4.     A ɓangaren sauran hatsi: Maidawa, Namaiwa, Mainasara, Maishinkafa da sauransu, ɗaukar gero a idon Bahaushe ta tun fil azal ce ba ta girshi ba.

5.     A tsayin cimakar Bahaushe, da fura da kunu da ɓula da zaɓu da kafa da dambu da rumbace/rumbaye da daƙuwa da tukkuɗi gero ne maganaɗison haɗinsu. Ba don ge ba da an tasarin more wa daɗinsa.

6.     A Bahaushiyar al’ada, da damen gero ake toshin aure da kai kayan haihuwa, wanda duk aka kai ba shi ba rashin sa ya haifar da haka.

Na tabbata Narambaɗa bisa gaɓa ya sara a fadarsa da ke cewa:

Jagora:        Maɗi bai kai ga zuma ba

Yara:           Kowal lasa shi ka hwaɗi

                   Kwandon wake bai kai ga damen gero ba

Jagora:        Ai ɗan akuya ko ya yi ƙahoni,

Yara:           Ya san bai yi kamar rago ba

                  

Jagora:        Duk wada ɗan Sarki yaƙ ƙasura

Yara:           Kak ka raba shi da bawan Sarki

                   Gogarman Tudu jikan Sanda

                   Maza su ji tsoron ɗan mai Hausa.

          Ashe tunanin matasanmu a kan gero ba bidi’a suka yi ba, sun dai yi cikon sunna makaho da waiwaya.

Kwatanta ‘Yan Nijeriya da Yawan Buhun Gero

          Wanda duk ke da tarihin yawaitar bil Adam a doron ƙasa ya san akwai buƙatar ana sara ana duban bakin gatari. Kamata ya yi abincinmu ya fi mu yawa ba. Halin da muke ciki yanzu mun fi abincinmu yawa, wanda ya haifar da hauhawan farashinsa da ragaitar marasa abinci su kutsa cikin aikata miyagun ayyuka da ƙazantattun laifuka.Tunani makaɗa Ɗangiwa da Ɗanƙwairo ya tabbatar da wannan hasashe:

Jagora:        Ashe likkita ba shi maganin yunwa

Yara:           Wanga magani sai a biɗo hura

Gindi:          Cikin duniya ba abin da yak kai ga faro-faro

Ɗangwairo na cewa:

Jagora:        A samu na shan dawo

Yara:           Ka a ragaice

                   Bi da kayan hwaɗa maigida Ali

                   Ali ɗan Iro bai ɗauki raini ba.

Hikimar Buhun Gero a Tunanin Littafin

          A tunaninmu buhun gero ba ya ƙidayuwa kai tsaye a samu haƙiƙanin abin domin saninmu na ƙwarorin gero ƙanana ne adadin da ke cika buhu ba su da iyaka. Wanda duk ya ce zai ƙidaya su ya ɓaro jan aiki. Da wuya a samu ƙaton da zai ɗora buhun gero a kansa shi kaɗai dole sai an aza shi. Ba a san namjin da ke rabin yini da buhun gero a kansa ba. Duk wanda aka ɗora masa shi a ka sai an taru za a taya shi saukewa. To kwatanta wannan da yawan ‘yan Nijeriya da buƙatocinsu da ke kan mutum ɗaya kacal tsawon shekaru huɗu. Wazirin Gwandu Alhaji Umaru ya ce a dinga tanya wa wanda kaya suka rinjaya:

                   Kwaɗ ɗauki kaya sun fi ƙarfi nai ga kai

                   Yaf fara hanya tabbata masa ba shi kai

                   Tafiya kaɗanna shi kai shi ɗaura takai-takai

                   Indai ya yas in ko su faɗi shi haushi

                             (Waziri Umar: Waƙar)

Karatun Kiɗan Buhun Gero

          Mazajen da shiga wannan aiki su bakwai ne domin su dace da ranakun mako. Binciken ya ɗauke su kwanaki ɗari biyar (105), kusan wata uku da ‘yan kwanaki (kwana biyar) a kan ƙidan farilla, idan bai cika farilla ba wata uku da kwana takwas. Yawan adadinsu su bakwai ya nuna muna kashin baƙi sai taro, hannu ɗaya ba ya ɗaukar jinƙa. Idan aka ga cikas ga abin taro a bar zargin mutum ɗaya matsala kurar gardi ce. Idan za a yi wata uku na ƙidar buhun gero, to wata ko shekara nawa za a ɗauka na tantance matsalar da ke ga kowane kwano ko sa’i ko tiya? Kwatanta wannan da matsalolin ƙasarmu da mutanenta da jihohinta da yankunanta da ƙabilunta da addinanta da al’adunta kuma duk a ce mutum ɗaya ne limaminta. Yaya za a yi ya kauce wa rafkanuwa? Saƙon Narambaɗa shi ne:

Jagora:        Kowac ce shina iyawa ga hili nan

Yara:           Sai ya ƙetare gudanai ba ban kwana

Gindi:          Gwarzon Shamaki na Malam toron giwa

                   Baban Dodo ba a tamma da batun banza.

Me Ya Sa ba a Yi Tunanin Ƙidan Buhun Gero a Mulkin Soja?

          Hausawa cewa suka yi dama da damun dawo in babu dama ana dama shi gaya. Mulkin soja tuƙin tsaye ne aikin mutum ɗaya. Talaka ba ya da wata walwala ta zaman tunanin me ya kamata ya yi? Me ya kamata a yi wa ƙasa? Don haka, ko da akwai wannan tunani ba zai yi tasiri ba domin ‘yan ƙasa na tsakanin bakin bindiga da kurkuku da gudun fanfaƙe. Mulkin dimokraɗiyya ke da walwala da sakewa da ba talakka damar taka rawa har da wuce gona da iri. Don haka idan aka samu dama irin ta dimokraɗiyya a yi amfani da ita yadda za a more mata, ba yadda za a wargaza ta gaba ta koma baya. Masu jagorancin dimokraɗiyya ga saƙon malamin kiɗa:

Jagora:        Abin sarauta abin rabo ne

Yara:           In an samai a ba mutane

                   Amma shi wanda bai sani ba

                   Sai ya ci shi ɗai ya ɗaura gyashi

                   Ya zavi gwalo ya wa mutane

                   Sai ya wuce kamar ruwan faƙo

Gindi:          Tattaki maza ɗan Sanda na Iro

                   Gamda’are Salau mazan ƙwarai.

Me Ya Sa Sai a Wannan Gwamnati Karatun ya Tusgo

          A tunanina, gwamnatin da ke ci yanzu ta karvi mulki ga wata gwamnati irinta. Duk lokacin da aka ba da mulki cikin lumana ba da juyin mulki ba, ba da zanga-zanga ba, wanda ya miƙa mulkin zai tsura wa mai karɓar mulkin ido sosai ya ga irin rawar da zai taka. Don haka, tsakanin wanda ya noma gero da wanda ya sussuke shi da wanda ya ɗura shi a buhu da wanda ya zube shi a ƙasa ya ƙyarga shi ƙwara-ƙwara wa ya fi saninsa? Yadda kowanensu ke da masaniya kan matsalolin jama’arta, ƙwazon kowace ya danganta ga irin adalcinta. Yawan ‘yan Nijeriya ya kai miliyan ɗari biyu (200,000.000) buƙatocinsu ya nunka haka. Dole a ce, abin da yawa inji mutuwa da ta shiga kasuwa.

Hikimar Yayata Karatun Ƙidan Gero

          Babu shakka ba bil Adama kawai Allah Ya halitta a duniya ba, akwai dabbobi da ƙwari da tsuntsaye da Iskoki, da Mala’iku duk ba su gagari Allah mulki ba domin buwayarSa da iyawarSa. Duk wani wanda ba Allah ba zai iya da mutane ba komai ƙwarewarsa da ilminsa da soyayyar da ake yi masa. Buhun gero da aka haɗe ƙwarori miliyan barkatai a ciki aka ɗinke wuri ɗaya ba magana suke yi ba, ba su da wata buƙata, ba a yi musu wani alƙawali ba, ba su da bambancin yanki da jiha da jinsi da addini da harshe. Da tsuntsaye ne ko dabbobi ko ƙwari ko kiyafu aka tara wuri ɗaya dole sai an nemi agajin tattaro su da haɗe su wuri ɗaya su zauna lafiya. To, ina ga mutane? A haɗe mutane gaba ɗaya, a mallake su lamui lafiya sai Allah. A koyaushe, a kowace ƙasa, a kowane mulki, akwai mutane shida da ba sa barin a zauna lafiya inji Narambaɗa:

Jagora:        Sarki Ka ga mutum shidda

Yara:           Babu mai zannawa lafiya da su

Jagora:        Wanga azuji wanda butulu

Yara:           Guda asheraru guda maɓannaci

Jagora:        Wanga guda tsohin munahuki

Yara:           Akwai wani na nan mai ƙure mutum

Gindi:          Ya ci maza yak wan shina shire

                   Gamda’aren Sarkin Tudu Alu.

Me Ya Haifar da Wannan Mahawara?

          Babu abin da ya haifar da wannan muhawara face muna cikin ƙasar da kowa ya iya, kuma ba a yarda da kowa ya iya ba. Ƙasa ce da masoya ke makaftar soyayya, maƙiya ke makaftar ƙiyayya. Babu abin da za a yi wa mutane face hannunka-mai-sanda ko za su ahumo su waiwayo a koma tsaka-tsaka. Yawanmu na ƙaruwa, matsalolinmu na daɗuwa, fitinu da rigingimu na daɗa wanzuwa da barbazuwa. Da za mu yi wa kanmu adalci mu zauna mu riƙa tunanin irin halin da ƙasarmu take ciki, da dabarun tunkararsu da zai amfane mu.

Raba Gardama

          Ma’aikatanmu talatin da bakwai da suka yi kwana ɗari da biyar suna ƙidayan buhun gero sun samu ƙwara miliyan goma sha ɗaya da dubu ɗari tara da saba’in da tara da ɗari takwas da sittin da takwas (11,979,868). A ma’auna buhu kashi uku yake kamar haka:

1.     Mudu ɗaya na ciyar da mutum 3 ci ɗaya kacal.

2.     Buhu ɗaya na ciyar da mutum 210 ci ɗaya kacal.

3.     Mutum ɗaya na buƙatar mudu ɗaya a yini ci 3 kacal.

4.     Buhu ɗaya na ciyar da mutum 70 a yini ci 3 kacal.

5.     Yawan ‘yan Nijeriya 200,000,000 a raba da 70 = 2,857,142.857.

6.     ‘Yan Nijeriya na cin buhun gero 952,380,9524 ci ɗaya a wuni.

7.     ‘Yan Nijeriya na cin buhun gero 2,957,142,857.

Sakamakon Bincike

          Muddin ta tabbata yawan ‘yan Nijeriya ya kai miliyan ɗari biyu (200,000,000) dole hukuma ta zage damtse wajen inganta noma ta fuskar tallafa wa manoma, inganta ma’aikatun gona, da faɗaɗa bincike a kan sha;anin noma. Gina makarantu da ma’aikatu da gidaje da kamfuna a rayayyen wurin nom aba ci gaba ba ne komawa baya ne. Da za a kawo sharaɗin zama manomi ga duk wanda zai yi takarar shugaban ƙasa da gwamna da majalisun tarayya da an taimaka. Babu shakka ‘yan Nijeriya sun fi buhun gero yawa don haka suna buƙatar gero mai yawa domin su rayu.

Naɗewa

          Ta tabbata ƙwarorin gero 11,979,868 aka samu a buhun da aka ƙyarga. Masana noma sun tabbatar da cewa, damin gero biyar ke buhu. Matsakaicin manomi na noma dame saba’in wanda zai ba da buhu goma sha huɗu. A cikin kowane dame ana samun ƙwarori 2,395,973,6. Manomi ɗaya mai noma dami (70) buhu (14) buhunsa ɗaya na ciyar da mutum 210 nomansa gaba ɗaya zai ciyar da mutum 2,940. Madalla da muhawarar matasa da ta buɗa mana kafar sanin ƙasarmu da shugabanninta da yadda za a iya wadatar da ita da kyan tsari (hurar gero) bisa ga riwayar Muhammadu Sani Ɗanbalɗo da ke cewa:

Jagora:        Kun san layun tsari gare ni,

                   Mi al layun tsarinka Mamman?

                   Dunƙullan dawo gami da nono,

                   Ko was sha su ba shi jin kasala

                   In ko an yi gardama a dama

Gindi:          Rabbana Allah Ka taimake mu

                   Mu samu fitar kai cikin tukunya.